De culturele bril van een vertaler

Talen kennen is een rijkdom, hoor je soms wel eens. Wat mensen vaak niet beseffen, is dat taal een belangrijk deel uitmaakt van een cultuur. Mensen uit die cultuur bekijken de wereld vanuit hun perspectief, met hun eigen culturele bril. Vandaar dat mensen die plots verhuizen naar een ander land een ‘culturele schok’ ervaren. Ze worden plots heel erg geconfronteerd met de verschillen tussen hun gekende en de nieuwe cultuur en dat kan lastig zijn. Enerzijds begin je je deel te voelen van het land waarin je woont, maar anderzijds zijn er aspecten waar je (nog) niet aan kunt wennen. Ikzelf heb een Erasmuservaring in Spanje achter de rug en kan beamen dat er grote verschillen zijn tussen de Vlaamse en Spaanse cultuur. Zo heb je bijvoorbeeld wat ik de ‘mañana-mentaliteit’ noem. Spanjaarden haasten zich niet, want morgen komt er nog een dag. Voor een Vlaming kan dit heel frustrerend zijn als je iets gedaan wil krijgen.

"Het is belangrijk om te durven kritisch kijken naar de eigen culturele beleving en het perspectief waarmee we naar anderen kijken."

Het is belangrijk om te durven kritisch kijken naar de eigen culturele beleving en het perspectief waarmee we naar anderen kijken, want als dat laatste te vastgeschroefd zit zonder dat het ooit in vraag wordt gesteld, ontstaan er stereotypen over bepaalde (sub)culturen. Denk bijvoorbeeld maar aan de stereotypen over Nederlanders: ze zijn zuinig, niet super gastvrij en soms wat te direct. Vaak zit er in die stereotypen wel een bron van waarheid, maar we kunnen moeilijk een hele bevolking over dezelfde kam scheren. Zo ga je veel te kort door de bocht. Vaak doe je bovenop de vooroordelen die je al hebt ook aan selectieve waarneming. Dit wil zeggen dat je bepaalde aspecten van de cultuur zal opmerken en andere niet. De aspecten die je wel opmerkt, bevestigen en herbevestigen jouw beeld van een bepaalde cultuur.

"Vertalers worden terecht ook wel ‘culturele bemiddelaars’ genoemd."

Er is een goede reden waarom je als taalprofessional niet enkel taallessen, maar ook cultuurlessen krijgt. Die culturele kennis is nodig om the bigger picture te kennen en te weten waarom een bepaald cultureel perspectief ontstaan is. Als vertaler is deze kennis zelfs nog belangrijker. Er bestaat een mooie metafoor over vertalers. Ook al komt ‘taal’ letterlijk in het woord voor, vertalers vormen een brug tussen talen, maar vooral tussen culturen. Ze worden terecht ook wel ‘culturele bemiddelaars’ genoemd. Ze kennen beide kanten van het verhaal, maar tegelijk hebben ze wel bepaalde vooroordelen, die ontstaan zijn vanuit hun cultureel perspectief, door de bril die ze ophebben. Soms is het moeilijk om die bril af te zetten en de andere cultuur neutraal te bekijken.

"Mensen beweren soms dat vertalen niet zo moeilijk kan zijn: als je immers beide talen goed genoeg beheerst, moet je toch kunnen vertalen?"

Mensen beweren soms dat vertalen niet zo moeilijk kan zijn: als je immers beide talen goed genoeg beheerst, moet je toch kunnen vertalen? Wat ze hier dan vergeten, is dat een vertaler niet enkel een boodschap overzet in een andere taal, maar die boodschap ook tot op zekere hoogte aanpast aan de doelcultuur. Soms kent een cultuur een bepaald concept niet, de zogenaamde ‘unieke concepten’, of komen de concepten in de bron- en doelcultuur niet helemaal overeen, en dat kan een probleem vormen voor de vertaler. Want wat doet hij of zij er dan mee? Deze kwestie is al meermaals het onderwerp geweest van studies om te onderzoeken hoe vertalers omgaan met ‘culturele referenties’. Daar bestaat geen unaniem geldend antwoord voor. De vertaler moet meestal de context bekijken om een beslissing te maken. En voor die keuze heb je een bepaalde expertise nodig die een niet-professionele vertaler mist.